Тэрыторыі
важныя
для птушак

Код:

BY035

Геаграфічныя каардынаты:

51°38' N 29°54' E

Адміністрацыйная прыналежнасць:

Гомельская вобласць: Брагінскі раён, Нараўлянскі раён, Хойніцкі раён

Плошча:

218318 га

Крытэрыі:

A1, B2, B3

Нацыянальны прыродаахоўны статус:

Палескі дзяржаўны радыяцыйна-экалагічны запаведнік

Міжнародны прыродаахоўны статус:

ТВП міжнароднага значэння, утворана ў 2005 годзе. Ключавая батанічная тэрыторыя

Карта ТВП:

Агульнае апісанне:

Межы ТВП супадаюць з межамі Палескага дзяржаўнага радыяцыйна-экалагічнага запаведніка, які знаходзіцца ў так званай «трыццацікіламетровай зоне», утворанай пасля аварыі на Чарнобыльскай атамнай электрастанцыі ў 1986 годзе. Вядзенне любой гаспадарчай дзейнасці і знаходжанне людзей на тэрыторыі зоны забаронена.

Прыкладна трэцюю частку тэрыторыі запаведніка займае пойма ракі Прыпяць, для якой характэрны працяглыя веснавыя паводкі. У адкрытай частцы поймы разам з забалочанымі, паніжанымі ўчасткамі шырока распаўсюджаны сухія лугі, якія па сваёй структуры нагадваюць стэпы. Драўнінная расліннасць прадстаўлена разрэджанымі дубравамі, участкамі старых вербалознікаў, якія часта складаюцца з магутных векавых дрэў, а таксама ўзбярэжнымі лазовымі хмызнякамі, якія на працягу доўгага часу вясной і ў пачатку лета бываюць заліты вадой. Лясы, якія растуць за межамі поймы, мазаічныя і фрагментаваныя. У паніжэннях пераважаюць шырокалісцёвыя і хваёва-шырокалістныя насаджэнні, на ўзвышшах і пясчаных дзюнах – сухія хвойнікі. Значную долю складаюць паўторныя асінава-бярозавыя лясы, па найбольш вільготных месцах растуць чорнаалешнікі і лазнякі.

Да аварыі на Чарнобыльскай АЭС большая частка адкрытых тэрыторый уяўляла сабой сельгасугоддзі на месцы асушаных балот. Пасля аварыі для прадухілення пажараў былі перакрыты ўсе магістральныя каналы меліяратыўных аб’ектаў. Гэта прывяло да затаплення і паўторнага забалочвання вялікіх прастораў. Вясной у выніку слабага сцёку талай вады большая частка такіх тэрыторый ператвараецца ў вялікія мелкаводныя вадаёмы са шматлікімі невялікімі астраўкамі і мазаічна размешчанымі курцінамі рагозу і трыснягу. Да сярэдзіны лета яны мялеюць, высыхаюць і густа зарастаюць водна-балотнай расліннасцю. Па краях поймы і вялікіх забалочаных масіваў нярэдка цягнуцца грады пясчаных дзюн. Звычайна яны пакрыты сасновымі насаджэннямі, але месцамі захаваліся адкрытыя ўчасткі з незамацаванымі пяскамі. У сувязі са спыненнем сенакашэння і апрацоўкі глебы адбываецца паступовае зарастанне адкрытых пойменных лугоў і былых палёў хмызнякамі. Акрамя таго, у апошнія 10 гадоў на пустэчах і ўчастках былых сельгасугоддзяў, якія не затапляюцца вадой, усё шырэй практыкуецца пасеў лясных культур.

Асаблівыя біятопы ўтвараюца на месцы пакінутых вёсак і сельгаскомплексаў. Тут яшчэ захоўваюцца зараснікі здзічэлых культурных раслін і сінантропнага пустазелля, але з кожным годам усё шырэй распаўсюджваюцца абарыгенныя віды дзікіх раслін. Спалучэнне такіх зараснікаў з паўразбуранымі пабудовамі стварае спецыфічныя ўмовы для пражывання звяроў, птушак iiншых жывел і прыводзіць да фарміравання своеасаблівых фауністычных комплексаў.

Састаў флоры заповедніка налічвае 1251 від раслін, что складае каля 2/3 відавога склада раслін Беларусі.

Асноўныя біятопы:

Лясы займаюць каля 51% (110 тыс. гектар). Былыя сельскагаспадарчыя землі займаюць каля 38% (82 тыс. гектар). Значная частка іх паўторна забалочана. Астатнія 11% - пойма р. Прыпяць з вільготнымі разнатраўнымі лугамі.

Птушкі:

Поўнае спыненне гаспадарчай дзейнасці і адсутнасць фактару неспакою, а таксама паўторнае забалочванне тэрыторый, якія раней былі асушаны, значна палепшылі ўмовы пражывання і прывялі да хуткага павелічэння колькасці шэрагу відаў жывёл, у тым ліку і рэдкіх для Беларусі.

Так, на гнездаванні ў запаведніку з’явіўся вялікі арлец Aquila clanga (3-5 пар) – від, які знаходзіца пад пагрозай глабальнага знікнення. Колькасць чорнага бусла Ciconia nigra (каля 30 пар), арла-вужаеда Circaetus gallicus (10-15 пар), малога арляца Aquilla pomarina (20-30 пар), арлана-белахвоста Haliaeetus albicilla (10-15 пар), сокала-кабца Falco subbuteo (каля 10 пар) і сокала-пустальгі Falco tinnunculus (5-10 пар). У апошния гады з’явiлася на гнездаваннi барадатая кугакаўка Strix nebulosa (5 пар). У пойме Прыпяці на сухіх лугах гняздуецца найбольш шматлікая ў Беларусі групоўка садовай стрынаткі Emberiza hortulana – больш за 100 пар, вакол пакінутых населеных пунктаў сустракаецца чарналобы грычун Lanius minor, даволі высокая колькасць і вялікага грычуна Lanius excubitor. Вельмі высокая колькасць малога пагоніча Porzana parva і драча Crex crex.

На тэрыторыі запаведніка ўтварылася ўнікальнае для Беларусі месца зімоўкі буйных драпежных птушак – арлана-белахвоста Haliaeetus albicilla (каля 100 птушак) і арла-маркута Aquila chrysaetos (5-10 птушак). Узнікненне такіх згуртаванняў драпежнікаў абумоўлена наяўнасцю спрыяльнай харчовай базы (асноўнай іх ежай з’яўляюцца рэшткі ахвяр ваўка).

Ранняй вясной на затопленых тэрыторыях збіраюцца вялікія згуртаванні гусей і качак, а ў асобныя гады ўлетку – вялікіх белых чапляў Egretta alba і чорных буслоў Ciconia nigra.

Іншыя групы жывел:

Пры адсутнасці антрапагеннага фактару надзвычай узрасла шчыльнасць капытных млекакормячых (дзіка Sus scrofa, лася Alces alces) і ваўка Canis lupus. На тэрыторыі запаведніка стала высокай колькасць і некаторых іншых, больш дробных, драпежных млекакормячых (выдра Lutralutra, янотападобны сабака Nyctereutes procyonoides, каменная куніца Martes foina). Акрамя таго, тут даволi вялiкая колькасць барсука Meles meles, рысiFelis linx, арэшнікавай сонiMuscardinus avellanariusi сонi-палчка Myocxusglis – відаў, якія занесены ў Чырвоную кнігу РэспублiкiБеларусь. У 1995 годзе быў завезены белавежскі зубр Bison bonasus. Зараз статак гэтых велічных жывел існуе ў натуральных умовах iперавышае больш за семдзесят асобiн.

            За апошнiя 5-10 гадоў, з-за пацяплення клiмату, на гэтай тэрыторыi з’явiлiся стэпавыя вiды жывел; аса сколiя-гiгант Scoliamaculata, павук – паўдневарускi тарантул Lycosa singoriensis iiншыя. З боку Украiны ў 2007 годзе перайшлi сюды тры канi Пржавальскага Equusprzewalskiiякiя штогод размнажаюцца i зараз iх статак налiчвае 10 асобiн.

         На тэрыторыі ТВП абітае 54 віда млекакормячых, каля 30 відаў рыб.

Стан рэдкіх відаў птушак:

№	Віды	Статус	Колькасць	Год/перыяд ацэнкі	Дакладнасць ацэнкі	Трэнды (2000-2010)	Крытерый ТВП
1	Гусь шэрая	гн?	0-1 п	2005-2010	П
2	Качка-шылахвостка	гн	5-10 п	2010	П
3	Савук-луток	мг	~ 50 ас	2010	П
4	Савук даўганосы	мг	5 ас	1993	П
5	Савук вялікі	мг	~ 100 ас	2005-2010	П
6	Гагач чорнаваллёвы	мг	~ 100 ас	2009	П
7	Чапля-бугай	гн	> 100 с	2005-2010	П		B2
8	Чапля-лазянік	гн	15-20 п	2005-2010	П
9	Чапля-кваква	гн?	0-5 п	2007-2010	П
10	Чапля вялікая белая	гн	10-20 п	2005-2010	П	↔
11	Чорны бусел	гн	20-30 п	2005-2010	Э	↓	B2
12	Каршун чорны	гн?	0-2 п	2005-2010	П	↓
13	Арлан-белахвост	гн	10-15 п	2005-2010	Д	↑	B2
14	Арол-вужаед	гн	10-15 п	2005-2010	П	↔	B2
15	Лунь палявы	мг	~ 100 ас	2005-2010	Э
16	Малы арлец	гн	+	2005-2010	Э	↔	B2
17	Арлец вялікі	гн	3-5 п	2008-2010	Д	↔	A1
18	Арол-маркут	зім	5 ас	2008-2010	П
19	Скапа	мг	1-5 ас	2008-2010	П
20	Сокал-пустальга	гн	5-10 п	2008-2010	Э	↔
21	Сокал-шуленак	гн?	0-1 п	2008-2010	П
22	Сокал-дрымлюк	мг	+	2008-2010	П
23	Сокал-дрымлюк	зім	+	2008-2010	П
24	Сокал-кабец	гн	5-10 п	2008-2010	Д
25	Пагоніч малы	гн	~ 1000 п	2008-2010	Э		B3
26	Драч	гн	~ 1000 с	2008-2010	Э	↔	B2
27	Журавель шэры	гн	~ 50 п	2008-2010	Э		B2
28	Крывок	гн	10-12 п	2010	Д
29	Баталён	мг	3000-5000 ас	2005-2008	Э
30	Дубальт	гн	20-30 с	2005-2010	Д		A1
31	Грыцук вялікі	гн	5-8 п	2005-2010	Д	↓
32	Кулік-селянец	мг	> 100 ас	2005-2010	П
33	Кулік-паручайнік	гн?	0-1 п	2007	П
34	Кулік-марадунка	гн	5-10 п	2007	П	↑
35	Чайка малая	мг	~ 100 ас	2005-2010	П
36	Чайка шызая	гн?	2 п	2007-2010	П
37	Крычка малая	гн	30-70 п	2007-2010	Д	↔	B2
38	Рыбачка белашчокая	гн	20-50 п	2008	Д
39	Пугач	гн	10-15 п	2005-2010	Э	↑	B2
40	Сыч-сіпель	гн	3-5 п	2005-2010	Д
41	Кугакаўка барадатая	гн	2-5 п	2010	П	↑
42	Сава балотная	гн	5-20 п	2005-2010	Э	↔
43	Звычайны зімародак	гн	> 50 п	2005-2010	Д	↔	B2
44	Шчурка-пчалаедка	гн	> 50 п	2005-2010	Д	↑
45	Сіваграк сіні	мг	1 ас	2007	П
46	Жаўна зялёная	гн	2-5 п	2005-2010	Э
47	Дзяцел беласпінны	гн	> 10 п	2005-2010	Э
48	Жаўрук-смяцюх	гн	1-2 п	2005-2010	Д	↓
49	Свірстун палявы	гн	5-10 п	2005-2010	Э	↓
50	Чаротаўка вяртлявая	мг	4 с	2007	П
51	Валасяніца-белашыйка	гн	> 100 п	2005-2010	Э
52	Грычун чарналобы	гн	0-5 п	2005-2010	Э
53	Стрынатка садовая	гн	> 100 п	2005-2010	Э

Іншыя рэдкія і знаходзячыеся пад пагрозай знікнення віды:

Звяры: буры мядзведзь Ursusarctos, еўрапейская рысь Lynxlynx, барсук Melesmeles, соня-палчок Myoxusglis, арэшникавая соня Muscardinusavellanarius, еўрапейскі зубр Bisonbonasus.

Насякомыя: адзначана 33 віда, занесеных у Чырвоную кнігу РБ. Сярод іх: шчыгрынавы жужаль Carabuscoriaceus, рашэцісты жужаль Carabuscancellatus, жужаль менетрые Carabusmenetriesi, фіялетавы жужаль Carabusviolaceus, зялёны каромысел Aeschnaviridis, тарфяннікавая жаўтушка Coliaspalaeno, мохавы чмель Bombusmuscorum, бронзавы красацел Calosomainquisitor, красацел-даследчык Calosomainvestigator, залацістаямачны жужаль Carabus clathratus, веснавы гнаявік Geotrupesvernalis, жук-алень Lucanuscervus, валасаты стафілін Emushirtus, вялікі дубовы вусач Cerambyxcerdo і іншыя.

Расліны: адзначана 29 відаў раслін, занесеных у Чырвоную кнігу РБ. Сярод іх такія як: ятрышнік шлеманосны Оrchismilitaris, астра стэпавая Aster amellus, асака ценявая Сarexumbrosa, наяда вялікая Najas major, вадзяны арэх плывучы Trapa natans, гваздзік армерыяпадобны Dianthus armeria, пылкагалоўнік даўгалісты Сephalantheralongifolia, венерын чаравічак сапраўдны Сypripediumcalceolus, расiца прамежкавая Droseraintermedia.

Пагрозы:

Зарастанне адкрытых тэрыторый лесам і развіццё хмызняковых зараснікаў, якое ўсё больш прагрэсіруе, можа прывесці да знікнення многіх відаў птушак (у тым ліку і рэдкіх), якія выкарыстоўваюць гэты біятоп для гнездавання альбо як паляўнічыя ўгоддзі. Аблясенне дзюн памяньшае разнастайнасць ландшафтаў, спрыяе знiкненню некаторых вiдаў птушак, пагаршае стан размнажэння балотнай чарапахi.

Высокая колькасць драпежнікаў і відаў-канкурэнтаў перашкаджае аднаўленню папуляцый некаторых відаў (палянік Burhinusoedicnemus), якія знаходзяцца ў прыгнечаным становішчы.

Неабмежаванае павелічэнне колькасці дзіка адмоўна ўплывае на ўзнаўленне папуляцыі цецярука Tetraotetrix, арабка Bonasabonasia і некаторых рэдкіх відаў птушак, што гняздуюцца на зямлі.

Рэкамендацыі па захаванню:

Неабходна распрацаваць план кіравання тэрыторыяй. Асаблівая ўвага павінна быць нададзена мэтанакіраванаму рэгуляванню ўзроўню грунтовых вод. Правесці функцыянальнае занаванне тэрыторыі, уключаючы найбольш каштоўныя ўчасткі ў зону абсалютнай запаведнасці. Распрацаваць і ажыццявіць праграмы аднаўлення папуляцый некаторых каштоўных і знікаючых відаў жывёл.

Крыніцы інфармацыі:

Калиниченко С.А. К исследованию видового разнообразия животного мира Полесского государственного радиационно-экологического заповедника // Радиация и экосистемы: материалы международной научной конференции, 16-17 октября 2008 года, г. Гомель, Республика Беларусь / под общей редакцией Е.Ф.Конопли. – Гомель: РНИУП «Институт радиологии», 2008. – С. 259-260.

Прищепчик О.В. Редкие и охраняемые виды насекомых Полесского государственного радиационно-экологического заповедника. Фаунистические исследования в Полесском госудаственном радиационно-экологическом заповеднике / Сборник научных трудов. Под редакцией Г.В. Анципова – Гомель: РНИУП «Институт раиологии», 2008. - с. 116-136.

Скарбы прыроды Беларусi. – Мн.: Беларусь, 2005. – 215 с. (Інфармацыю падрыхтавалі: Дамброўскі В.Ч., Дубовік Д.В., Жураўлёў Д.В., Казулін А.В., Нікіфараў М.Я., Парэйка А.А., Скуратовіч А.М.)

Юрко В.В. Современное состояние орнитофауны Полесского государственного радиационно-экологического заповедника. Фаунистические исследования в Полесском госудаственном радиационно-экологическом заповеднике / Сборник научных трудов. Под редакцией Г.В. Анципова – Гомель: РНИУП «Институт радиологии», 2008. - с. 65-115.

http://chornobyl.in.ua/pgrez.html

Складальнікі :

Юрко В.В.

---

* Выкарыстанне змешчанай тут неапублікаванай інфармацыі для навуковых публікацый без пісьмовай згоды яе аўтараў забаронена. У выпадку выкарыстання часткі кантэнту або старонкі цалкам на іншых інтэрнет-рэсурсах, абавязковая спасылка на аўтараў і сайт iba.ptushki.org